Rutte ontslaat staatssecretaris Keijzer op staande voet na kritiek op de coronapas

Demissionair premier Mark Rutte heeft staatssecretaris Mona Keijzer (CDA, Economische Zaken) zaterdag met onmiddellijke ingang voorgedragen voor ontslag. Haar kritiek op de coronapas, zaterdag breed uitgemeten in De Telegraaf, druist lijnrecht in tegen een kabinetsbesluit om de pas in te voeren. Keijzers actie kan de geloofwaardigheid van het toegangsbewijs bovendien ondermijnen.

De uitspraken van Keijzer zaterdag ‘verdragen zich niet met besluiten die de ministerraad recentelijk heeft genomen, en die van belangrijke en zwaarwegende aard zijn’, zegt Rutte in een verklaring.

Het is uitzonderlijk dat een minister-president zo’n besluit neemt, maar de actie van Keijzer was dan ook net zo uitzonderlijk. Het kabinet wordt geacht om met één mond te spreken, omdat burgers anders niet meer snappen wat er is besloten en aan welke regels zij zich moeten houden. Keijzers partijgenoten Hugo de Jonge (de bedenker van de pas) en Hoekstra waren vooraf niet geconsulteerd over haar beslissing om zich tegen het regeringsbesluit te keren. Het was een eigen initiatief, weten ingewijden.

Keijzer wil andere besluiten nemen

In het gewraakte interview uit Keijzer grote twijfels over het invoeren van een coronatoegangsbewijs, waarmee bezoekers van onder meer cafés, restaurants en bioscopen vanaf zaterdag 25 september moeten aantonen dat zij zijn gevaccineerd, genezen of getest. Zonder zo’n pas mogen ze niet naar binnen.

‘De meeste mensen hebben geen of lichte klachten van corona’, aldus Keijzer in De Telegraaf. ‘Inmiddels is iedereen in de gelegenheid geweest zich te vaccineren. We zitten op een vaccinatiegraad van ongeveer 85 procent. Daar komt op vrijwillige basis niet veel meer bij. Bovendien is het een feit dat de volledige opening van de scholen en universiteiten eind augustus niet hebben geleid tot grote instroom in de ziekenhuizen en op de ic’s. Terwijl de vaccinatiegraad onder studenten laag is. Dan denk ik: ja jongens, gaan we nou door op deze weg of gaan we het anders organiseren?’

Ook nadat De Telegraaf Keijzer erop wijst dat Volksgezondheidsminister Hugo de Jonge cijfers presenteert die heel wat alarmerender zijn, houdt zij voet bij stuk. Zo hamert De Jonge erop dat er bij een vaccinatiegraad van 85 procent nog 1,5 miljoen mensen onbeschermd zijn, wat kan leiden tot 32.000 ziekenhuisopnames en 3.400 ic-opnames.

Keijzer zegt dat zij in de ministerraad ‘discussies’ heeft gevoerd over het nut van het invoeren van de coronapas: ‘Ik vind dat we daar andere besluiten over moeten gaan nemen. Corona blijft onder ons. Je kunt zeggen: als je met vier-, of vijfhonderd mensen bij elkaar bent en zingt en danst, dan vragen we nog een tijdje het coronatoegangsbewijs. Maar je moet het niet neerleggen over een hele sector die al anderhalf jaar negatieve effecten voelt van wat wij aan het doen zijn.’

Hoewel Keijzer nog zegt dat ‘het besluit is genomen’ en dat zij ‘daar niks aan gaat afdoen’ is het ook in de rest van het interview duidelijk dat zij de coronapas niet ziet zitten. Het is volgens haar ‘steeds moeilijker uit te leggen waarom die pas op de ene plek wel nodig is en op de andere plek niet’.

Ongeloof

Met die woorden keert zij zich dus nadrukkelijk tegen een regeringsbesluit. Het is al langer bekend dat Keijzer zich zorgen maakt over de coronamaatregelen die ondernemers hard raken: zij spreekt zich daarover regelmatig uit. Maar het is de eerste keer dat zij zich keert tegen het kabinetsbeleid. Het leidde tot ongeloof binnen haar eigen partij en daarbuiten, onder zowel voor- als tegenstanders van de coronapas.

Burgemeesters maakten zich op voorhand al zorgen hoe het dit weekeinde toch moest met de handhaving van de nieuwe regels. Sommige ondernemers vrezen voor opstootjes, anderen hebben al gezegd zich niet aan de nieuwe regels te gaan houden. De verhoudingen stonden dus al op scherp. Des te opmerkelijker is het dat juist een staatssecretaris – nog voordat de pas is ingevoerd – zich ertegen keert, vonden ook oud-coalitiegenoten van het CDA.

‘Dit is heel erg raar’, reageerde bijvoorbeeld het D66-Kamerlid Jan Paternotte direct op zaterdagmorgen. ‘Je bent deel van de regering. Vandaag zet de regering de CoronaCheck breed in. Reden: de zorg beschermen. En dan zeggen: vind het maar niks.’ Het riep bij de D66’er ‘veel vragen op’.

‘Hoe kun je van mensen verwachten de regels te volgen, als de regering zelf al tegenstrijdige boodschappen afgeeft?’, zei Lisa Westerveld van GroenLinks. Een ‘trap na voor alle ondernemers die vandaag de CoronaCheck moeten invoeren. Hoe kunnen zij vertrouwen hebben, als kabinet eigen beleid bekritiseert in de krant?’, meende PvdA’er Attje Kuiken.

Reden voor ontslag

Rutte kon weinig anders doen dan Keijzer ontslaan, want in het staatsrecht ligt vast dat het kabinet met één mond hoort te spreken, legt hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden, Wim Voermans, uit. In dit geval heeft de ministerraad besloten dat de coronapas per 25 september wordt ingevoerd. Wat de afzonderlijke meningen daarover zijn binnen de ministerraad, doet er niet toe. Als er onenigheid naar buiten komt, snappen burgers niet meer wat de regering van hen wil.

Mona Keijzer mag dus best tegen de invoering van de coronapas zijn, maar dat betekent nog niet dat ze dat hardop mag zeggen terwijl zij staatssecretaris is. Dat zorgt voor te veel verwarring.

Dit ‘homogeniteitsbeginsel’ ligt al sinds 1850 vast in het Reglement van Orde van de ministerraad (artikel 12), zegt Voermans. Daarin staat: ‘In geen geval handelt een minister of staatssecretaris tegen een besluit van de raad’.

‘Indien een minister publiekelijk afstand neemt van een besluit van de ministerraad, kan de voorzitter van die raad besluiten om de bewindspersoon te ontslaan’, zegt Voermans. ‘Dat volgt uit de context dat de voorzitter van de ministerraad degene is die gaat over de handhaving van die plicht om eenheid uit te stralen’. Zo staat in artikel 45, derde lid van de Grondwet: ‘De ministerraad beraadslaagt en besluit over het algemeen regeringsbeleid en bevordert de eenheid van dat beleid.’

Citaten uit het bewuste Telegraaf-interview gaan in elk geval over de staatsrechtelijke grens, vindt Voermans. Zo stelt Keijzer: ‘Ik ben staatssecretaris, maar ik ben ook een CDA’er’, waarna ze haar mening geeft over de pas. ‘Dat kan een bewindspersoon dus niet doen.’ Ook de opmerking: ‘Ik vind dat we daar andere besluiten over moeten gaan nemen’, schendt het principe dat het kabinet met één mond spreekt.

Het Parlementair Documentatie Centrum, dat nauwkeurig bijhoudt hoe Nederlandse politici zich de afgelopen decennia hebben gedragen, was er zaterdagmorgen ook al zeker van. ‘Als een minister zich niet met een besluit kan verenigen dan is ontslag nemen de enige optie’, aldus een verklaring van het instituut.

Tot het ontslag van Keijzer is ‘met instemming’ van haarzelf besloten, benadrukt Rutte. Haar werkzaamheden worden voorlopig overgenomen door de minister van Economische Zaken en Klimaat, Stef Blok.

Jubelende reacties onder rechtspopulisten

Het is nog niet bekend wat Keijzer met haar zetel in de Kamer gaat doen. Zij mag die meenemen en verder gaan als zelfstandig Kamerlid, zoals haar voormalig partijgenoot Pieter Omtzigt eerder ook al deed uit onvrede met het CDA. Zeker is dat rechtspopulisten staan te popelen om Keijzer in de armen te sluiten.

‘Goed om te vernemen dat er nog mensen met gezond verstand in dit kabinet zitten. We hebben haar lidmaatschapskaart alvast klaarliggen!’, laat het Kamerlid Wybren van Haga bijvoorbeeld namens zijn nieuw opgerichte partij BVNL weten. PVV-leider Geert Wilders vindt dat Keijzer is ‘ontslagen voor het spreken van de waarheid over het onzinnige coronatoegangsbewijs’.

CDA-leider Wopke Hoekstra vindt het vooral jammer dat ze opstapt, maar zegt niks over de reden: ‘Ik betreur dit zeer en ik bedank Mona Keijzer voor haar enorme inspanningen voor het midden- en kleinbedrijf als staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat.’ Maandag zit Hoekstra weer om tafel met de VVD en D66 om verder te praten over de kabinetsformatie. Als Keijzer het CDA verlaat, heeft Hoekstra nóg een zetel minder om mee te nemen naar de onderhandelingstafel. Dat zal zijn positie niet versterken.