En daarmee als minister van Volksgezondheid de grenzen van zijn portefeuille overschreed.
CDA’er Hugo de Jonge heeft zich als minister van Volksgezondheid (VWS) actief bemoeid met de mondkapjeshandel van partijgenoot Sywert van Lienden. Hoewel de inkoop van beschermingsmiddelen niet zijn verantwoordelijkheid was, zorgde De Jonge er persoonlijk voor dat een topambtenaar contact opnam met Van Lienden. Die interventie leidde er mede toe dat de mediapersoonlijkheid uiteindelijk onder lucratieve voorwaarden mondkapjes mocht leveren.
Dat blijkt uit interne documenten die de Volkskrant in handen heeft gekregen met een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB). Van Lienden en zijn twee compagnons Bernd Damme en Camille van Gestel zouden uiteindelijk minstens 20 miljoen euro verdienen aan de omstreden mondkapjesdeal.
Uit de interne documenten blijkt dat De Jonge op vrijdagavond 10 april 2020, een dikke week voordat de overheid een lucratieve order gunde aan Van Lienden, via WhatsApp contact opnam met Bas van den Dungen, de secretaris-generaal van het ministerie van Financiën. Die topambtenaar hielp VWS tijdens de coronacrisis bij het inkopen van beschermingsmiddelen voor de zorg.
De Jonge, die binnen het kabinet niet verantwoordelijk was voor de inkoop van beschermingsmiddelen, maakte in zijn appjes aan Van den Dungen duidelijk dat hij wilde dat er een samenwerking tot stand kwam tussen zijn ministerie en zijn partijgenoot. Eerder was dat mislukt, omdat het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH), de inkooporganisatie van VWS, de motieven van de ex-scholierenleider wantrouwde. Uit de WOB-stukken kan opgemaakt worden dat De Jonge ook het telefoonnummer van Van Lienden doorstuurde naar de topambtenaar.
De Jonge hoopte dat de weerstand tegen Van Lienden alsnog overwonnen kon worden, blijkt uit het app-verkeer. De minister schreef aan de topambtenaar:
Door te verwijzen naar een uitspraak van de Amerikaanse politicus Lyndon B. Johnson, die critici graag in zijn eigen kamp trok om ze zo het zwijgen op te leggen, lijkt De Jonge ook de motivatie te geven voor zijn interventie. De eerste keer dat de minister contact opnam met de topambtenaar, 10 april, was precies de dag dat Van Lienden een aantal bijtende tweets met kritiek op de overheid de wereld in slingerde. Zo schreef Van Lienden:
Minister De Jonge stuurde Van den Dungen dezelfde avond onder andere een tweetbericht waarin de ex-scholierenleider zich beklaagde dat een van zijn afnemers was lastiggevallen door de inspectie.
Ook beweerde Van Lienden dat de overheid faalde in het verstrekken van beschermingsmiddelen en pleitte hij voor meer samenwerking met zijn non-profitstichting Hulptroepen Alliantie:
Minister De Jonge stuurde daarnaast ook nog screenshots van app-berichten die Van Lienden eerder op de dag aan zijn politiek assistent had gestuurd. Daarin klaagde de ex-scholierenleider over de ‘diep frustrerende’ ervaringen met VWS, dat hem zou tegenwerken:
Ook hintte Van Lienden op commerciële aspiraties:
Topambtenaar Van den Dungen ondernam na het ontvangen van die berichten van De Jonge nog dezelfde avond actie, hoewel het paasweekend voor de deur stond. De secretaris-generaal rapporteerde aan De Jonge:
Op de suggestie van de topambtenaar om ‘een call’ met Van Lienden te regelen, reageerde De Jonge meteen enthousiast:
Een uur later, rond 22.00 uur, liet Van den Dungen weten dat hij nog voor dat weekend een afspraak had gemaakt met Van Lienden ‘om nu echt meters te maken’. Ook de verantwoordelijke minister Martin van Rijn (Medische Zorg) zou deelnemen aan het gesprek. Van den Dungen:
Een dag na het app-verkeer met De Jonge begonnen de gesprekken tussen Van den Dungen en Van Lienden over een grote order, blijkt uit de interne documenten. De mediapersoonlijkheid liet onder andere aan de topambtenaar weten:
Andere medewerkers binnen VWS verbaasden zich ondertussen over de voorkeursbehandeling die Van Lienden opeens kreeg, terwijl hij in de weken daarvoor nog was afgewezen. Een ambtenaar vroeg zich af:
Er was binnen het ministerie ook kritiek op de bemoeienis van De Jonge, die blijkbaar eerder al iemand anders had benaderd om ‘een lijntje’ met Van Lienden te onderhouden, zo staat in een app-bericht van 10 april:
De bemoeienis van De Jonge wordt verder omschreven als ‘ongemakkelijk’.
Op zondag 12 april mailde Van Lienden zijn eerste (dan nog non-profit-) aanbod naar Van den Dungen. In de cc stonden onder anderen prins Constantijn, Barbara Baarsma van de Rabobank en Coolblue-topman Pieter Zwart.
Weer een dag later (13 april) spraken Van Lienden, Van Rijn en Van den Dungen af dat er een ‘ondernemingsrisico’ verdisconteerd mocht worden in de prijs die de mediapersoonlijkheid in rekening zou brengen bij de overheid, zo blijkt uit het app-verkeer. Op de vraag van Van Lienden hoeveel hij mocht leveren, antwoordde Van den Dungen: ‘Ik zou zeggen veel!!’
De bemoeienis van minister De Jonge leidde zo binnen enkele dagen tot een doorbraak voor Van Lienden. Volgens de ex-scholierenleider speelde de door De Jonge aangesproken topambtenaar daarbij een cruciale rol. Aan secretaris-generaal Van den Dungen schreef Van Lienden:
VWS gedroeg zich na de ingreep van De Jonge als de vragende partij die graag wilde samenwerken met Van Lienden. Een belangrijke voorwaarde was dat diens Hulptroepen Alliantie niet zou concurreren met VWS bij de aankoop, het transport en de distributie van mondmaskers, zo maakte Van den Dungen al op 12 april duidelijk aan de CDA-minister:
De topambtenaar deelde daarnaast ook De Jonges beduchtheid voor de mediamacht van Van Lienden, blijkt uit een app-bericht dat hij op 12 april aan een andere ambtenaar stuurde:
De uiteindelijke deal met Van Lienden werd doorgedrukt door de top van het ministerie. Toen inkooporganisatie LCH bleef tegenstribbelen – en pleitte voor kleinere orders – kreeg Van Lienden op 14 april toestemming om een app-bericht van Van den Dungen door te sturen naar het LCH. Daarin schreef de topambtenaar dat Van Lienden ‘zoveel als mogelijk’ mocht leveren om zo de door het ministerie gewenste ‘oversupply’ te realiseren.
De Jonge hield in die dagen nog steeds een vinger aan de pols. De CDA-minister ging ervan uit dat de Hulptroepen Alliantie helemaal zou opgaan in het LCH en reageerde verbaasd toen Van Lienden toch zijn eigen webshop begon met zijn non-profitorganisatie. Op 16 april stuurde de CDA-bewindspersoon een screenshot van Van Liendens Hulptroepen-site naar een app-groep van VWS.
Topambtenaar Van den Dungen reageerde daar weer op:
Uiteindelijk kreeg Van Lienden op 19 april zwart op wit een toezegging voor een order van 40 miljoen mondkapjes ter waarde van 100 miljoen euro. Die order sloot hij af met zijn net opgerichte commerciële bedrijfje, waardoor alle winsten naar hem en zijn compagnons zouden vloeien. Naar de buitenwereld bleef Van Lienden zich voordoen als een weldoener die ‘om niet’ mondmaskers veiligstelde voor de zorg.
Binnen het ministerie waren de commerciële belangen van Van Lienden van ondergeschikt belang, laat secretaris-generaal Van den Dungen in een reactie weten. ‘Iedereen was in paniek’, aldus zijn woordvoerder. ‘De opdracht was: zorg dat er mondkapjes zijn. Of het om een commercieel bedrijf ging of niet, was niet iets wat toen speelde.’
Buiten de eigen portefeuille
De bemoeienis van minister De Jonge in de aanloop naar de deal van Van Lienden is opmerkelijk, omdat hij zich daarmee inzette voor een partijgenoot die deel uitmaakte van de verkiezingsprogrammacommissie van het CDA (inmiddels heeft Van Lienden zijn lidmaatschap opgezegd). Bovendien overschreed De Jonge met zijn optreden de grenzen van zijn eigen portefeuille. De CDA-minister heeft het afgelopen jaar steeds geweigerd om commentaar te geven op de deal van Van Lienden, omdat de kwestie naar eigen zeggen niet tot zijn portefeuille zou behoren.
De Volkskrant onthulde in mei 2021 de geheime coronadeals van Sywert van Lienden. Inmiddels loopt er al maandenlang een onderzoek van Deloitte naar de zaak. ‘Dat onderzoek moet de feiten in kaart te brengen en ieders rol en verantwoordelijkheid daarbij’, laat een woordvoerder van VWS in reactie weten. Hugo de Jonge, die inmiddels minister van Volkshuisvesting is, wil geen commentaar geven. Zijn toenmalige en huidige politiek assistent, Bart van den Brink, laat weten dat hij contact opnam met Van Lienden, omdat die in zijn tweets kritiek uitte over de langdurige zorg en de rol van de inspectie. Die twee onderwerpen maakten wel deel uit van De Jonges portefeuille. De Jonge zou zich niet hebben bemoeid met de inhoud van de deal die uiteindelijk werd gesloten.
Het Openbaar Ministerie kondigde een maand geleden aan dat het strafrechtelijk onderzoek doet naar Van Lienden, Damme en Van Gestel en hun stichting Hulptroepen Alliantie wegens mogelijke oplichting. Aanleiding voor het onderzoek is de aangifte van uitzendconcern Randstad, dat personeel had uitgeleend aan de stichting. Het drietal werd kort na de aankondiging van het onderzoek opgepakt en zat enkele dagen vast.
Van de 40 miljoen mondkapjes die Van Lienden en zijn twee compagnons voor ruim 100 miljoen euro verkochten aan de overheid, zijn er uiteindelijk maar 630 duizend naar de zorg gegaan. De rest ligt nog op voorraad of is afgekeurd voor de zorg.
Bron
-
Dit bericht verscheen ook op: www.volkskrant.nl