Diabetesmedicatie nemen om wat kilo’s kwijt te raken? Experts zien ongewenste trend

Miljardair Elon Musk maakt er geen geheim van. Toen een aandeelhouder van zijn bedrijf Tesla vroeg hoe het kwam dat hij er zo ‘fit, gespierd en gezond’ uitzag, reageerde hij op Twitter – ook een van zijn bedrijven – dat hij soms een maaltijd overslaat. O, en één woord: ‘Wegovy’.

Dat is de merknaam voor een obesitasmedicijn, semaglutide. Bekender is misschien wel Ozempic. Dat is een lagere dosis van hetzelfde middel. Het wordt als diabetesmedicijn voorgeschreven. Niet alleen verlaagt het de bloedsuikerspiegel, het vertraagt ook de maagwerking, waardoor voedsel er langzamer doorheen gaat. Het belangrijkste effect: je krijgt er minder honger van. Logisch dus dat mensen ermee afvallen, soms wel meer dan tien kilo. Half Hollywood gebruikt Ozempic, Wegovy en vergelijkbare middelen, zo meent de geruchtenmolen van bladen als The New York Post en Elle.

Nu is er een run op zulke medicatie ontstaan en een wereldwijd tekort. Of dat komt door de aanprijzing van diezelfde beroemdheden valt niet te zeggen, aldus een column van Ton de Boer, voorzitter van de Nederlandse geneesmiddelenbeoordelaar CBG. Maar hij maakt zich wel zorgen over de beschikbaarheid van de middelen voor patiënten.

Hoewel dit soort middelen officieel alleen op doktersrecept te krijgen is, lukt het mensen om dat via internet te omzeilen. In de Verenigde Staten gebeurt dat mogelijk op grote schaal, volgens journalisten van NBC: zij konden na een onlinegesprekje en een forse betaling injectiepennen thuisgestuurd krijgen. Ook in Nederland zijn er websites die de afslankmiddelen verkopen, ontdekte BNR Nieuwsradio.

Tekort

Door het tekort zitten diabetespatiënten soms een paar weken zonder het medicijn. Het CBG vindt dat onwenselijk: vaak moeten patiënten overstappen op een ander middel. Ze lopen dan het risico dat hun bloedsuikerspiegel weer ontregeld raakt, waardoor hun bloedvaten en andere organen schade kunnen oplopen. Zo’n 40 duizend diabetespatiënten zijn afhankelijk van semaglutide, aldus het CBG.

‘De media vragen me de hele tijd: hoe zit het met Ozempic?’, zegt hoogleraar endocrinologie en obesitasarts Liesbeth van Rossum van het Erasmus MC. ‘Maar het is een slechte zaak als mensen zonder indicatie een middel gaan gebruiken dat schaars is en dat patiënten hard nodig hebben.’

Beter dan op eigen houtje medicatie gebruiken is het volgens Van Rossum om met je arts te praten. Die kan eventueel medicijnen voorschrijven die bedoeld zijn voor gewichtsverlies. Zo is er bijvoorbeeld Saxenda, een liraglutide – maar ook daaraan ontstaat nu een tekort, vermoedelijk door de toegenomen vraag. En er bestaan naltrexon-bupropion-tabletten, waar geen tekorten van zijn. Een voorwaarde is wel dat iemand al deelneemt aan een leefstijlinterventie om af te vallen.

Koken

Een medicijn slikken om af te vallen is sowieso ingewikkelder dan de Hollywoodtrend suggereert, zegt Van Rossum. ‘Zelfs een middel dat echt bedoeld is voor mensen met obesitas, werkt niet voor iedereen.’

Daarbij komt dat de medicatie vooral goed werkt voor bijvoorbeeld mensen die echt obesitas hebben en bij wie de eetlust ontregeld is geraakt. Van Rossum raadt daarom af om de middelen te slikken voor wie niet aan die voorwaarden voldoet. ‘Je gaat ook geen schildkliermedicijn slikken als je een gezonde schildklier hebt.’ De gevolgen van een verkeerd medicijn zijn onvoorspelbaar, voegt ze toe: de meeste studies naar bijwerkingen komen vaak toch van patiënten voor wie een middel wél geschikt is.

Bijwerkingencentrum Lareb houdt bij hoe de bijwerkingen van semaglutide uitpakken voor patiënten die het voorgeschreven krijgen. Een deel van hen krijgt er diarree van. Ook misselijkheid komt veel voor, tot overgeven aan toe. Dat kan weken tot maanden aanhouden, maar ook weer overgaan, zegt Van Rossum. De keuze om door te zetten, te verlagen of te stoppen moet je samen met een arts maken. Doorgaan mag alleen als iemand na drie maanden minstens 5 procent lichaamsgewicht kwijt is.

De eetlustremmer werkt bij sommigen zo sterk dat een enkeling zelfs moeite heeft om eten te koken voor het gezin, meldt ervaringenwebsite mijnmedicijn.nl, waarnaar ook Lareb verwijst. Anderen slapen er slecht door, zeggen er depressief van te worden, hoofdpijn te ervaren of zelfs pijn op de borst te krijgen.

Positieve ervaringen zijn er ook. Een vrouw met obesitas, die niet in aanmerking kwam voor een maagverkleining, kreeg van haar arts semaglutide voorgeschreven. Ze viel 10 kilo af, zit beter in haar vel, en wordt alleen nog maar misselijk bij een glaasje wijn.

Prijs

Vanzelf gaat dat allemaal niet: de meeste patiënten volgen naast de obesitas- of diabetesmedicatie een gezond eetpatroon en moeten heel actief blijven. Dat laatste is nodig om te voorkomen dat je behalve gewicht ook spiermassa verliest, zegt Van Rossum. ‘Na sterk gewichtsverlies stelt de internationale richtlijn nu om twee- tot driehonderd minuten per week matig intensief te bewegen, en twee keer per week spier- en botversterkende oefeningen te doen. Ook om het gewicht eraf te houden en het jojo-effect tegen te gaan.’

Dat laat ook zien, zegt Van Rossum, dat obesitas- en diabetesmedicijnen geen ‘quick fix’ zijn. ‘Het is echt een hulpmiddel bovenop wat je al doet aan een gezonde leefstijl.’

Een ander punt is de prijs. Vanwege de tekorten is zelfs voor patiënten niet altijd precies het juiste middel beschikbaar, waardoor artsen moeten uitwijken naar alternatieven die de verzekeraar niet altijd vergoedt. Zo kan het zijn dat obesitaspatiënten de diabetesversie van semaglutide voorgeschreven krijgen, wat al gauw zo’n 100 euro per maand kost. Van Rossum raadt artsen aan om ook de minder bekende naltrexon-bupropion-tabletten te overwegen, die vaak wel worden vergoed als afvalmedicatie, mits een patiënt al met een leefstijlinterventie probeert af te vallen. Uiteraard moeten mensen die de medicatie online bestellen het sowieso zelf betalen.

Toch gaat er veel andere obesitasmedicatie komen, zegt Van Rossum, die net terug is van een congres in Chicago. ‘Binnen nu en twee jaar is het landschap aan medicatie compleet veranderd. Denk aan combinatiemiddelen die in aanvulling op een gezonde leefstijl ook spiermassaverlies helpen tegengaan.’