Bluf en PvdA-connecties waren voldoende voor coronadeals

Het is de afgelopen jaren steeds herhaald door het kabinet: bij het toekennen van orders tijdens de coronacrisis waren kwaliteit, prijs en leveringszekerheid de drie gouden criteria. Uit het maandag naar de Tweede Kamer gestuurde Deloitte-rapport blijkt dat er één minstens zo krachtig criterium was: politieke en ambtelijke connecties.

VWS is tijdens de pandemie uiterst bevreesd voor negatieve publiciteit en ‘reputatieschade’. Grote bedrijven, bekende Nederlanders en mensen met connecties moeten vriendelijk en zorgvuldig behandeld worden als ze met aanbiedingen komen voor beschermingsmiddelen voor geplaagde zorgverleners. Anders gaan ze misschien heibel schoppen als ze geen gehoor vinden bij het ministerie.

Vip-lijst

Er wordt om die reden een ‘vip-team’ opgezet dat zich ontfermt over ‘vip-leads’: belangrijke contacten. Tot op het hoogste niveau wordt daar toezicht op gehouden. CDA-minister Hugo de Jonge (VWS) – die formeel niks van doen had met beschermingsmiddelen – en PvdA-minister Martin van Rijn (Medische Zorg) krijgen geregeld updates over de afhandeling van deze zaken.

Van de circa 3.600 aanbiedingen die er in die periode worden gedaan, komen er 239 op ‘de vip-lijst’ terecht. Zeven vips weten uiteindelijk orders in de wacht te slepen, onder wie CDA’er Sywert van Lienden, na een interventie van CDA-minister Hugo de Jonge – al bleef die dat een jaar lang ontkennen, totdat de Volkskrant zijn bemoeienis onthulde. De overige 99 aanbieders zijn ‘niet-vips’, al hebben de grote leveranciers vaak weer goede connecties bij inkooporganisatie LCH of ministeries.

Zo profiteert de technische groothandel Lasaulec van Ferrari-dealer Frits Kroymans optimaal van de warme banden met Defensie en verdient zo naar schatting ruim 35 miljoen euro aan de levering van isolatiejassen aan de overheid.

Wie wel samen met Sywert van Lienden tot de vips behoort, is Sjoerd Fauser (38), blijkt uit het Deloitte-onderzoek – de namen in het rapport zijn geanonimiseerd, maar eenvoudig te achterhalen.

Deze ‘politieke lead’ is een ondernemer in duurzame kleerhangers. Ervaring met beschermingsmiddelen heeft hij niet. Toch weet hij aan het begin van de pandemie een voorschot van 29,5 miljoen los te krijgen van VWS voor de levering van beademingsapparaten. Daarnaast sleept hij ook nog met hulp van het ministerie een order van 17,5 miljoen binnen voor Chinese mondkapjes.

‘Klinkt als betrouwbaar’

In eerste instantie lijken dat soort miljoenendeals juist ver weg voor de jonge zakenman. Fauser krijgt geen voet aan de grond met zijn voorstellen aan de overheid, net als zoveel ondernemers in die tijd. Dat hij uitstekende contacten zegt te hebben met ‘de Chinese overheid’ en zo aan grote hoeveelheden maskers denkt te kunnen komen, maakt geen indruk.

Dat verandert pas als mensen met invloed zich ermee gaan bemoeien. Zo weet vader Bart Fauser, hoogleraar gynaecologie en arts in het Utrechts Medisch Centrum, op 17 maart 2020 telefonisch contact te krijgen met iemand op het ministerie – onbekend is wie. Indruk maakt het wel, blijkt uit de mailwisseling tussen ambtenaren. ‘Hij is oud-hoogleraar en arts en heeft ook bestuurlijk een circuit. Dat klinkt dus wel betrouwbaar.’

Maar Fauser belandt pas op de vip-lijst als de partner van zijn vader in actie komt. Dat is ex-PvdA-minister Guusje ter Horst. Zij appt volgens het Deloitte-onderzoek met ex-PvdA-staatssecretaris Ella Kalsbeek, die dan voorzitter is van de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV).

Ex-minister achter zich

Kalsbeek spreekt vervolgens haar contacten bij VWS aan. Ze kent Sjoerd Fauser zelf niet, maar de jonge ondernemer lijkt ‘een enorme kans’ om aan beschermingsmiddelen te komen. Ter Horst zou hem anders niet aanbevelen, schrijft ze in een mail aan VWS. ‘Ik weet dat zij zich nooit zou laten spannen voor een karretje waar ze zelf niet in gelooft.’

De interventie heeft effect: het ministerie legt vast dat Fauser een bekende is van Ter Horst. In het mailcontact met VWS wijst de jonge ondernemer erop dat de ex-minister achter hem staat. ‘Zij heeft mij aangeraden om dit product direct aan te bieden bij het ministerie.’

Fauser pocht ook over zijn mogelijkheden om beschermingsmiddelen te leveren. In alle drukte valt niet op dat hij het daarbij niet zo nauw neemt met zijn beweringen. In de ene mail zegt hij met zijn kleerhangerbedrijfje Arch & Hook ‘tot wel 50 duizend mondmaskers per dag’ te kunnen ‘produceren en leveren’. Tegen een andere medewerker heeft hij het over ‘500 duizend mondkapjes per dag’. Hij claimt ook zelf mondmaskers te ‘produceren’ in China, wat niet zo is.

‘Hier zakt je broek van af’

Niemand bij VWS verifieert de beweringen van Fauser. De ‘politieke lead’ krijgt binnen een week na de bemoeienissen van de ex-bewindspersonen Ter Horst en Kalsbeek een order voor duizend beademingsmachines ter waarde van 29,5 miljoen euro. VWS maakt op 26 maart meteen het hele bedrag van bijna 30 miljoen over aan het kleine Arch & Hook, dat een negatief eigen vermogen heeft.

Fauser wordt daarna via VWS ook nog doorgeleid naar LCH, de in allerijl opgezette inkooporganisatie. Het ministerie wil graag dat de artsenzoon een order krijgt van 18 miljoen mondmaskers voor 2,18 euro per stuk. Volgens VWS is het een voordeel dat Fauser geen voorschot verlangt. LCH krijgt niet te horen dat hij via VWS al een aanbetaling van tientallen miljoenen voor beademingsapparatuur heeft gekregen.

Fauser bluft in mails dat hij aan het begin van de crisis al ‘tientallen miljoenen mondmaskers direct aan VWS’ heeft geleverd, maar LCH draalt en twijfelt. Inkopers constateren dat zijn certificaten niet lijken te kloppen. Arch & Hook heeft ook geen ervaring met medische spullen. De inkooporganisatie brengt de order terug tot 8 miljoen, tot chagrijn van VWS. ‘Hier zakt je broek wel van af’, mopperen ambtenaren tegen elkaar. Binnen LCH wordt de deal omschreven als ‘een must/must’; VWS eist het.

Stickertjes om label FFPII af te plakken

Het ministerie komt er daarna al snel achter dat Fauser lang niet alles kan waarmaken. De beademingsapparatuur krijgt hij niet geleverd, het beloofde eigen transport van zijn mondkapjes komt niet van de grond – de overheid neemt dat kosteloos over – en de maskers die dan eindelijk wel aankomen, worden grotendeels afgekeurd.

Het leidt tot een conflict. Fauser wil zijn geld zien, maar VWS en LCH weigeren te betalen. De artsenzoon besluit het spel hard te spelen: hij betaalt het eerder ontvangen voorschot voor de nooit geleverde beademingsapparaten slechts deels terug. Hij houdt 8,7 miljoen: de helft van het bedrag dat de overheid hem nog moet betalen voor de afgekeurde mondkapjes.

Het conflict wordt uiteindelijk opgelost doordat de maskers met kunst en vliegwerk alsnog door een Chinese keuring komen. Een Duitse keuring valt wel negatief uit, waardoor de spullen niet voldoen aan het FFPII-keurmerk op de verpakking. Arch & Hook koopt als tegemoetkoming zelf stickertjes waarmee het label wordt afgeplakt. In de plaats daarvan komt het inferieure KN95-kwaliteitslabel.

Boeken gaan niet open voor Deloitte

Veel maakt het niet uit. Een deel van de mondmaskers wordt nooit uitgeleverd aan de zorg, blijkt uit het Deloitte-rapport. De overheid probeert ze nog terug te verkopen aan Fauser. Die hoeft ze niet.

Hoeveel Fauser precies heeft verdiend aan zijn pogingen om Nederland te voorzien van beschermingsmiddelen blijft onduidelijk. De ondernemer weigert zijn boeken te openen voor Deloitte. Met een prijs van 2,18 euro per KN95-masker zit hij onder de 2,26 euro die mede-vip Sywert van Lienden berekende, maar de kans is groot dat er een behoorlijke marge over is gebleven. Anders dan Van Lienden heeft Fauser nooit beweerd ‘om niet’ te werken.

Minister Conny Helder voor Langdurige Zorg schreef maandag aan de Kamer dat er veel fouten zijn gemaakt bij de inkoop. Sommige aanbieders berekenden ‘onwenselijk hoge marges’. Als verzachtende omstandigheid wordt de hectiek van het moment opgevoerd. VWS moest snel handelen en procedures werden overboord gegooid. Een onervaren ondernemer als Sjoerd Fauser kon zo miljoenendeals maken, ook omdat zijn connecties zich hard voor hem maakten, toont Deloitte aan.

Sjoerd Fauser reageerde dinsdag niet op verzoeken om commentaar. Tegen Deloitte verklaarde hij nooit te hebben geweten dat hij op de ‘vip-lijst’ stond. Ex-PvdA-staatssecretaris Kalsbeek zegt dat huisartsen destijds zaten te springen om bescherming en dat ze daarom VWS maande om naar het aanbod van ‘de stiefzoon van Guusje’ te kijken.

Ex-minister Ter Horst en hoogleraar Bart Fauser willen geen verdere toelichting geven. ‘Alles staat in het rapport’, zegt Ter Horst.