Baanbrekende behandeling voor kwetsbare patiënten die ondanks vaccinatie geen antistoffen aanmaken

Dit blijkt uit cijfers van het RIVM, dat de nationale voorraad beheert. De animo voor de behandeling met zogenoemde monoklonale antistoffen groeit flink. In de eerste week van augustus werden al ruim 100 flacons geleverd aan Nederlandse ziekenhuizen. Over heel juli waren dit er in totaal 175 – in juni leverde het RIVM nog maar 11 behandelingen.

De brede beschikbaarheid van die nieuwe behandeling is goed nieuws voor de naar schatting meer dan een half miljoen Nederlanders die door bijvoorbeeld een immuunstoornis of medicijngebruik ook na een prik geen antistoffen aanmaken tegen het coronavirus. Naast niet- en half-gevaccineerden vormen zij inmiddels de belangrijkste groep patiënten in ziekenhuizen.

‘De helft van de mensen die wij nu opnemen maakt geen antistoffen aan. Voor deze groep patiënten is het heel belangrijk dat we deze behandeling kunnen bieden’, zegt Bart Rijnders, internist-infectioloog aan het Erasmus MC. Al ruim een jaar onderzoekt Rijnders alternatieve behandelingen voor deze groep patiënten. ‘Juist zij hebben een verhoogde kans op ernstig ziekteverloop en ic-opname.’

Uit onderzoek blijkt dat de hoeveelheid virus van patiënten aanzienlijk sneller afneemt na de nieuwe behandeling. Bovendien blijkt uit een uitgebreid Brits onderzoek onder 10 duizend patiënten dat de overlijdenskans voor mensen die zelf geen antistoffen aanmaken dan daalt van bijna eenderde naar minder dan een kwart. Rijnders: ‘Het is het meest effectieve middel dat we op dit moment hebben voor deze risicogroep.’

In de kern is de methode simpel: patiënten met onvoldoende eigen afweer krijgen via een infuus antistoffen toegediend die hen helpen het virus te verslaan en tijdelijke immuniteit op te wekken. Het middel bestaat uit een mix van twee monoklonale, in het lab opgekweekte, zeer sterke antistoffen waarvan een relatief kleine hoeveelheid al effect kan hebben.

Doorbraak

Voor patiënten is de behandeling een doorbraak. Zoals voor Edson (35), één van de eerste patiënten in Nederland die de behandeling kreeg. Covid sloeg bij hem hard toe. ‘Ik had aanhoudend hoge koorts en verloor acht kilo.’ Eenmaal in het ziekenhuis bleek uit een bloedtest dat hij ondanks vaccinatie geen antistoffen had. De medicijnen die hij neemt vanwege een niertransplantatie hielden dat tegen. Omdat hij verzwakt was kreeg hij de nieuwe behandeling. ‘Bij mij sloeg het aan, na een week was het virus uit mijn lichaam en testte ik negatief.’

Inmiddels is het medicijn voorlopig toegelaten door het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en opgenomen in de officiële Nederlandse covid-behandelrichtlijn. Maar er zijn nog veel onduidelijkheden, benadrukt Rijnders. Zo is moeilijk aan te wijzen waarom het bij sommige patiënten niet aanslaat. Bovendien is het de vraag of het middel ook blijft werken bij nieuwe virusvarianten.

Vooralsnog kunnen alleen patiënten die al opgenomen zijn de behandeling krijgen. Een gemiste kans, vindt Rijnders, want juist in de eerste dagen, als patiënten vaak nog thuis zitten, zijn monoklonale antistoffen het effectiefst. De kans op een ziekenhuisopname neemt meer dan 70 procent af wanneer iemand in die eerste cruciale week wordt behandeld, zo blijkt uit onderzoek, zegt Rijnders.

Dat vroegtijdige behandeling hier nog niet wordt ingezet heeft vooral te maken met zorgcapaciteit, zegt Rijnders. ‘Als die patiënten naar het ziekenhuis moeten komen, drukt dat weer op de zorg. Je zou daarom moeten kijken of de behandeling ook los van ziekenhuizen is te geven. Bijvoorbeeld in speciaal ingerichte behandelcentra. Deze behandeling is natuurlijk niet voor iedereen bedoeld, maar bij patiënten die hoog risico lopen, zouden we het vaker moeten inzetten.’

Preventief

Rijnders ziet nog meer mogelijkheden. Zo is hij enkele maanden terug begonnen met een onderzoek naar preventief behandelen. Voor patiënten bij wie het vaccin niet werkt zou het een manier kunnen zijn om zich toch te beschermen tegen covid-infectie. Uit recent Amerikaans onderzoek blijkt al dat preventieve toediening zowel de virusaanmaak als duur van de ziekte beperkt.

Guido Burcksen (54) is één van de deelnemers aan Rijnders onderzoek. Door de medicijnen die hij neemt tegen MS, een aandoening aan het zenuwstelsel waardoor zijn spieren achteruit gaan, maakt hij geen antistoffen aan. ‘Toen ik begin dit jaar besmet raakte, kwam het virus hard aan. Ik moest met een ambulance halsoverkop naar het ziekenhuis.’ In het Erasmus MC kreeg hij in januari een andere experimentele behandeling met antistoffen uit bloedplasma van patiënten die succesvol covid hadden doorstaan. ‘Als ik dat niet had gekregen was ik er misschien niet meer geweest.’

Ook nu hij beter is, blijft hij angstig voor een nieuwe infectie. Want ook na de ziekte heeft hij geen antistoffen in zijn bloed. ‘Zo’n ziekenhuisopname is enorm ingrijpend.’ Hij hoopt dat het experiment, waarvoor hij eens in de paar maanden een infuus krijgt met antistoffen, hem tegen infectie kan beschermen.

Preventieve inzet zou voor de kwetsbare patiënten een groot verschil kunnen maken. ‘Ik moet nu extra voorzichtig zijn omdat ik weet dat zelfs een vaccin mij niet beschermt’, zegt Margot Verkuylen (58), deelnemer aan het onderzoek. Vanwege een auto-immuunziekte kan ze zelf geen antistoffen aanmaken. ‘Het betekent dat ik nog altijd tegen beperkingen aan loop, ook nu de maatschappij weer opengaat.’

Prijskaartje

Maar het prijskaartje van preventief behandelen lijkt het grootste nadeel, zegt Rijnders. ‘Het is de vraag hoe rendabel het is om mensen zonder antistoffen preventief te beschermen. Om één ziekenhuisopname te voorkomen moet je een groot aantal mensen behandelen. Met een middel dat duizenden tot tienduizenden euro’s kost, moet je daar goed over nadenken.’

Maar nog los van de preventieve inzet van het middel is de beschikbaarheid van monoklonale antistoffen in Nederlandse ziekenhuizen een belangrijke stap, vindt Verkuylen. ‘In het begin van de crisis waren mensen zonder antistoffen een vergeten groep. Ook nu gaat de discussie toch vooral over wel of niet vaccineren. Het geeft een veilig gevoel dat we inmiddels worden gezien.’